Bütün oruç çeşitleri için yani hangi oruç olursa olsun özürsüz olarak yenirse ya da bozulursa umumi olan hüküm günahtır.Çünkü özürsüz olarak amelin iptal edilmesi haramdır.Kur’anı Kerimde’’Ve la tübtılu a’maleküm ..’’Amellerinizi iptal etmeyin’’buyrulmuştur. Burada şuna açıklık getirmekte fayda vardır.Mesela, farzın dışında nafile olarak başlanan oruç ve namazı özürsüz bozmak mekruhtur.Kaza lazım gelirse de haram değildir. Çünkü yukarıdaki ayetin manası:’’Amellerinizin sevabını riya ve gösteriş gibi şeylerle iptal etmeyin.’’demek olması sebebiyledir. Bir özürden dolayı oruç bozulursa o zaman günah olmaz.Özür ile hüküm değişir. Oruç tutmamayı veya tutulan bir orucu bozmayı mübah kılan özürler şunlardır:
01-Sefer (Yolculuk):Ramazanda en az üç günlük yani on sekiz saatlik bir uzaklığa gidecek olan kimse geceden oruca niyyet etmeyebilir.Ve o gün yola çıkınca da oruçlu olmayabilir. Ancak bir kimse oruca başladıktan sonra gündüzün yolculuğa çıkarsa bu yolculuk bu ilk gün için bir özür sayılmaz.Orucuna devam etmesi gerekir.Bununla birlikte bu kimse orucunu bozarsa yalnız kaza gerekir,keffaret gerekmez.Çünkü orucunu yolculuk özrüne binaen bozmuştur. Ayet-i Kerimede:’’Sizden her kim hasta olur yahut seferde bulunursa sonraki günlerde tutamadığı günler sayısınca oruç tutsun.’’(el-Bakara,184)buyrulmaktadır. Kişi zarar görmeyecekse yolcunun oruç tutması daha faziletlidir. Çünkü yukarıdaki ayetin son kısmında ;’’Eğer bilirseniz,oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır.’’ buyrulur.
Şafii ve Hanbelilere göre yolcu,geceden niyetlendiği orucunu da bozabilir.Zira İbni Abbastan rivayet edilen hadis şöyledir:’’Hz.Peygamber Ramazanda Mekke’nin fethine çıktı.Kadid denen yere gelinceye kadar orucuna devam etti.Kadid’e gelince orucunu bozdu,insanlar da oruçlarını bozdular.’’(Buhari,Savm,34,38;Müslim,Sıyam,87,90;Nesai,Sıyam,49,54,55,61)
02-Hastalık:Bir kimse oruç tuttuğu takdirde ölmekten veya hastalığının artmasından veya uzamasından yahut aklının zarar görmesinden korkarsa oruç tutmayabilir. Veya başladığı orucunu bozabilir.Daha sonra iyileşince tutamadığı oruçlarını kaza eder.
Orucun, hastanın sağlığı için bir tehlike teşkil edip etmediği konusunda Müslüman mütehassıs bir doktorun bilgisine başvurulmalıdır. Yine, oruç tuttuğu takdirde hasta olacağını galip zanla bilen veya Müslüman bir doktorun haberine dayanan sağlam kimse de hasta hükmündedir.
03-Hamilelik Veya Çocuk Emzirmek:Ramazanda hamile veya emzikli olan kadınların kendilerine veya çocuklarına bir zarar gelmesinden korkmaları halinde oruç tutmayabilirler. Daha sonra kaza ederler.Bu durum hasta ve yolcuya kıyas olunmakla birlikte bir Hadisi Şerifte de şöyle buyrulur:’’Allah,yolcudan orucu ve namazın yarısını kaldırmıştır, hamile veya emzikli kadınlardan daorucu kaldırmıştır.’’(Nesai,Sıyam,50,51,62;İbniMace,Sıyam,50)
04-Yaşlılık:Senenin tamamında oruç tutmaktan aciz olan çok yaşlı olanların oruç tutmamaları icma ile caizdir.Bunların oruçlarını kaza etmeleri de gerekmez.Çünkü oruç tutabilecek durumda değildirler.Böyle olanların tutamadıkları her gün için bir yoksulu doyuracak kadar fidye vermeleri gerekir.Ayet-i Kerimede:’’Oruç tutmaya gücü yetmeyenlerin bir yoksulu doyuracak kadar fidye vermeleri gerekir.’’(el-Bakara,184)buyrulur.İbni Abbas bu ayetin çok yaşlı ve oruç tutamayanlarla ilgili olduğunu söylemiştir. İyileşme ümidi bulunmayan hastalar da yaşlılar gibidir. Yaşlılık veya iyileşmeyen sürekli hastalık nedeniyle oruç fidyesi veren bir kimse daha sonra oruç tutmaya gücü yeterse o zaman fidyenin hükmü kalmaz, tutamadığı oruçlarını kaza etmesi gerekir. Oruç fidyesi Ramazanın başında verilebileceği gibi,sonundada verilebilir.Otuz günün fidyesi çeşitli yoksullara verilebileceği gibi bir yoksula da otuz günün fidyesi bir kerede verilebilir.
05-Savaş ve Cihad: Ramazan ayında düşmanla savaşacak olan bir İslam askeri, düşman karşısında zayıf düşeceğinden korkarsa oruç tutmayabilir.
06- ikrah ve Tehdit Altında Kalmak: Canına veya bir uzvuna yönelik bir zararla tehdit edilen kimse orucunu bozabilir.
07- Şiddetli Açlık ve Susuzluk: Oruçlu bir kimse açlıktan veya susuzluktan dolayı helak olacağından veya aklına eksiklik gelmesinden bir tecrübeye veya belirtiye yahut Müslüman bir doktorun haberine dayanarak korkarsa orucunu bozması caiz olur.bunu daha sonra kaza eder. Hatta ölüm tehlikesi açıksa oruç tutması haram olur. Çünkü Allah Teala :” Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayınız(el-Bakara,195) buyurmuştur.
08-Ziyafet: Ziyafet vermek veya ziyafete davet olunmak yalnız nafile orucu açmak için özür sayılabilir. Ziyafet veren veya ziyafete çağrılan kimse nafile orucunu bozabilir, bunu daha sonra kaza eder. Çünkü orucuna devam ettiği takdirde bir Müslüman kardeşini gücendirmesi muhtemeldir. Ziyafet ne farz ne de vacip oruçlar için bir özür teşkil eder.
09-Hayız ve Nifas Hali: Bir kadın Ramazan’da gündüzün âdet görmeye başlasa veya çocuk doğursa orucu bozulmuş olur. Artık âdet günlerinde ve bulundukça oruç tutması caiz olmaz.
Ramazan’da âdet gören bir kadın, geceleyin âdeti kesilmiş olsa, eğer adet günleri tam on gün ise ertesi günü Ramazan orucuna başlar. Fakat on günden az ise âdeti kesildikten sonra imsak vaktine kadar yıkanmasına yeterli ve bir miktar da fazla bir vakit kalmış olursa yine oruca başlar. Bu kadar bir vakit bulunmazsa, mesela; yıkanmasının ardından hemen imsak zamanı olursa o gün oruca başlamaz. Çünkü on günden eksik adet görenler hakkında yıkanma süresi de âdet vaktinden sayılır.
10-Zor İşlerde Çalışmak: Çok zor işlerde çalışanların orucu hakkında Ebû Bekir el-Âcûrî şöyle demiştir: Zor ve ağır işte çalışan kimse oruç tuttuğu takdirde canının telef olmasından korkarsa bakılır; işini terk etmek hayatını sürdürmesine zarar verecekse orucunu bozar ve tutamadığı günleri kaza eder. Eğer işini terk etmekten ötürü zarar bulunmayacaksa ve buna rağmen orucunu bozarsa günahkar olur. Eğer işi terk etmekle göreceği zarardan yine de kurtulamıyorsa, özür sebebiyle orucu bozmakta sakınca bir sakınca bulunmaz. Ağır işte çalışanın açlık veya susuzluk sebebiyle zararı bir fiil gerçekleşirse orucu bozması vacip olur. Çünkü Allahu Teala şöyle buyurur:” kendinizi öldürmeyin. Şüphesiz Allah size karşı çok merhametlidir.”(en-Nisa,429)
Sonuç olarak çalışan oruçlu kimse iş sebebiyle hasta olacağını bilse bile, daha hasta olmadan orucunu bozması veya hiç oruca başlamaması helal olmaz.
Kamil KIRKIZ
Kula İlçe Müftüsü